---

Nizami 12-esr Azerbaycan edebiyyatinin gorkemli xadimlerinden sayilir. Onun yaradicilig dovru Azerbaycanda iki boyuk dovletin Sirvansahlar ve Atabeyler dovletinin dovrune tesaduf edir. Elbetdeki bu Nizami yaradiciliginda ozunu gostermeye bilmezdi. Nizamiye qederki Azerbaycan edebiyyatinda yanliz lirik serler genis yayilmisdi. Xaqaninin “Tohfetul-Iraqeyin” poemasi bu dovrun edebiyyatinda yegane lirik-epik ser numunesi idi. Bundan elave bir sira sairlerin serleri daha cox saray ucun yazildigindan mehdud movzulari ehate edirdi. Nizami ozunden evvelki Azerbaycan ve yaxin serq xalqlarinin edebiyyatini derinden oyrenen ve onun mutereqqi cehetlerini yaradiciliqla menimseyen dahi senetkardir. Nizami yaradiciliga lirik serlerle baslamisdir. Nizami saraydan kenar yasayib-yaratmis, xalq kutleleri ile daim temasda olmus, onlar icerisinde nufuz qazanmisdir. Bu amil ise sairin yaradiciliginda evveelki sairlerle muqayisede basqa yonde inkisaf etmesine, yeni ve qabaqcil keyfiyyetler qazanmasina serf olunmusdur. Mehz buna gore de Nizami yaradiciligi heyat ve insanla bagli mutereqqi baxislari, humanizim ve insan severliyi, zulme qarsi guclu etirazi ve emekci insane boyuk mehebbeti, xeyrin ser uzerinde qelebesine derin inam hissleri ile seciyevidir. Bu keyfiyyet ise Nizami eserlerine ebedi sohret qazandirmis, dahi senetkari dunya edebiyyatinin klasikleri seviyyesine qaldirmisdir. Nizami Azerbaycan edebiyyati tarixine ilk defe olaraq heyatin muxtelif sahelerini genis ve rengareng epik lofhelerle eks etdiren poemalar muellifi kimi daxil olmusdur. Nizaminin Murekkeb insan xarakterleri ile zengin olan poemalarinda ister evvelki dovrlerin, istersede de sairin yasadigi dovrun menzeresi real ve canli sekilde yaratmisdir. Nizaminin ozunun bes xezine adlandirdigi, sonradan ise Xemse adini alan bes poemasinda dahi sair en yuksek ve necib beseri deyerleri teblig etmis, insanlari heyati ve ozunu derk etmeye, insan adini seref vfe leyaqetle danismaga seslemisdir. Belelikle Nizami olmez senet eserleri toplusu olan Xemsesi ile Azerbaycan ve yaxin serq edebiyyati tarixinde yeni bir edebi mektebin esasini qoymusdur. Nizamiden sonar Azerbaycan ve yaxin serq edebiyyatida Xemseye cavab yazmaq genis bir edebi en-eneye cevrilmisdir. Nizamini “Xosrov ve Sirin” poemasinin tesiri ile Azerbaycan edebiyyatinda ana dilimizde yazilmis ilk epik eser “Dastani-Ehmet Herami adli mesnevi sayilir”. Bu eser “Xosrov ve Sirin” kimi eruz vezini hecez behrinde yazilmisdir. Nizaminin tesiri ile Serqde farca ilk tam eser Xemse yaradan senatkar hind sairi Emir Xosriv Dehlevidir(1253-1325). Fars-tacik sairi Ebdurrehman Cami (1414-1492) de Nizami Xemsesine tam cavab yazmisdir. Nizami yaradiciliginin tesiri ile 20-ci esirde yazilmis eserler sirasinda ise Semed Vurgunun “Ferhad ve Sirin” menzum faciesini ve Abdulla Saiqin “Nusabe” pyesini gostermek olar. Qara Qarayev “Yeddi Gozel” baletini Nizaminin eyni adli eserini sujeti esasinda yaratmisdir. Bundan basqa Nizamini heyat ve yaradiciligdan behs eden beddi eserlerde yazilmisdir. Memmed Seid Ordubadi “Qilinc ve Qelem” romaninda, Mehdi Huseyin ise “Nizami” pyesinde Nizaminin olmez beddi obrazini yaratmislar. Nizami haqqinda bedii filmed cekilmisd.